Przemoc w szkole i co dalej?

Agresja w szkole i przemoc szkolna to pojęcia pochodne, jednak dla wielu osób trudne do odróżnienia. Skutkiem mylenia tych zjawisk zazwyczaj jest nieodpowiednie reagowanie na nie, dlatego na początek warto ustalić ich właściwą definicję (Czemierowska-Koruba, 2015).

Agresja jest zachowaniem i najczęściej mówi się o niej, że jest to świadome i zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szkody. W przypadku agresji, mamy dodatkowo na myśli relację między osobami o zbliżonych możliwościach fizycznych i psychicznych (Czemierowska-Koruba, 2015).

Agresja może prowadzić do przemocy. Kiedy incydentalne zachowania agresywne utrwalają się, stają się wzorcem regulowania relacji międzyludzkich i nabywają charakteru procesu, wówczas stają się przemocą.

Przemoc jest procesem, który definiują następujące kryteria (Czemierowska-Koruba, 2015):

– Nierównowaga sił pomiędzy sprawcą a ofiarą.

– Długofalowy charakter zjawiska (nie są to już zachowania incydentalne).

– Cykliczność zachowań – okresy nasilania się zachowań agresywnych pojawiają się na przemian               z okresami względnego spokoju.

– Występowanie utrwalonych ról sprawcy, ofiary i świadka (w procesie przemocy – w odróżnieniu od agresji – osoby te nie zamieniają się między sobą rolami).

Przewaga strony agresywnej nad ofiarą lub ofiarami, w przypadku przemocy rówieśniczej, może mieć różny charakter np. (Czemierowska-Koruba, 2015):

– Przewaga liczebna – np. kilkoro uczniów wyzywa kolegę.

– Przewaga fizyczna – np. silniejszy uczeń bije słabszego.

– Przewaga psychiczna – np. różnice w możliwościach intelektualnych, interpersonalnych: dobra                 i popularna w klasie uczennica wyśmiewa nieśmiałą, słabouczącą się koleżankę.

– Przewaga o charakterze sieci wsparcia – np. uczeń należący do negatywnej grupy nieformalnej podporządkowuje sobie kolegów z klasy i zmusza ich do niechcianych zachowań.

Szczególną formą przemocy ujawnianą w szkole jest dręczenie (ang. bullying) – czyli systematyczne, długotrwałe prześladowania, upokarzania lub wykluczania z grupy jednej osoby przez grupę uczniów, którzy świadomie wykorzystują w tym celu swoją przewagę (Czemierowska-Koruba, 2015).

W szkole można się spotkać z różnymi formami przemocy (Czemierowska-Koruba, 2015): od słownej (np. dokuczanie, wyzywanie, ośmieszanie, rozpowszechnianie plotek, grożenie, wykluczanie z grupy), przez fizyczną (np. podkładanie nogi, bicie, zabieranie przedmiotów), relacyjną (przemoc bez fizycznego kontaktu zmierzająca do obniżenia czyjegoś statusu np. izolacja), po cyfrową (np. obraźliwe sms-y, zdjęcia w sieci, komentarze pod postami, nieprzyjemne wiadomości do ofiary, upublicznianie tajemnic).

Wśród osób zaangażowanych w przemoc na terenie szkoły znajdują się (Czemierowska-Koruba, 2015):

– sprawcy przemocy – czyli ci którzy krzywdzą innych, to nieprzypadkowe osoby, które wywołując cierpienie innych pragną ich sobie w ten sposób podporządkować;

– ofiary przemocy – czyli ci, którzy tej przemocy doświadczają – może nim być każdy; osoby te często odczuwają wstyd i poczucie winy, tak jakby byli odpowiedzialni za to, że są krzywdzeni;

– świadkowie przemocy – to osoby, które nie reagując, często podtrzymują zjawisko przemocy.

Każda z tych osób może przerwać cykl przemocy podejmując odpowiednią do tego reakcję. Jednakże, by móc to zrobić najpierw muszą dowiedzieć się co to jest przemoc i jak ją rozpoznać. Dlatego tak ważne jest, by rodzice rozmawiali z dziećmi i uczyli ich jak rozpoznawać dobro od zła. Przemoc i agresję od przyjaźni i popularności. Poza tym dobry kontakt z dzieckiem niejednokrotnie może przyczynić się do tego, że któraś ze stron ujawni występowanie w szkole zjawiska przemocy,  a wtedy dorośli będą mogli wkroczyć w sytuację, za nim będzie za późno.

Rodzic, który dowiedział się o tym, że jego dziecko jest sprawcą przemocy może skierować się do specjalisty (psychologa, psychiatry), celem podjęcia działań terapeutycznych, które ograniczą zjawisko i wyeliminują niepożądane zachowania dziecka. Taka stanowczo potępiająca reakcja rodzica może niejednokrotnie uchronić dziecko od dalszej demoralizacji i popadnięcie w konflikt               z prawem (Czemierowska-Koruba, 2015). Pamiętajmy, że póki nasze dzieci nie są pełnoletnie to formalnie rodzic odpowiada za jego czyny i tym samym za wszelkie, fizyczne, czy psychiczne szkody jakich się ono dopuszcza. Stosowanie przemocy wywołuje u ofiar nie tylko urazy fizyczne (np. siniaki, złamania, wstrząśnienia mózgu itd.), ale również psychiczne (np. zaniżone poczucie wartości, problemy w nawiązywaniu relacji z innymi, skłonność do izolacji, lęki itd.), które mogą prowadzić nawet do  prób samobójczych. Skutki doświadczania przemocy często wymagają długotrwałego i kosztownego leczenia np. psychoterapeutycznego lub psychiatrycznego. Kosztami takiego leczenia mogą zostać obarczeni właśnie rodzice sprawcy.

Jeśli otrzymujemy informację, że nasze dziecko jest osobą poszkodowaną w cyklu przemocy, to naszą rolą jest dążyć do wyjaśnienia sprawy, natychmiastowego przerwania stosowanej przemocy i zapewnienia bezwarunkowego bezpieczeństwa w środowisku rodzinnym (Dambach, 2003). Nie należy obwiniać dziecko, lecz wesprzeć je obejmując stosowną do potrzeb pomocą terapeutyczną i medyczną. Szczególnie ważne jest wejście we współpracę ze szkołą, która może zadbać o to by, do takiej przemocy nie dochodziło. Szkoła może nie tylko zwiększyć monitoring zachowań wśród uczniów i podejmować interwencję w sytuacji zaobserwowania występowania przemocy, czy agresji, ale także i przede wszystkim poszerzyć wiedzę uczniów, nauczycieli                   i rodziców nt. przemocy i jej skutków, zwiększyć wewnętrzną integrację w grupie klasowej (sprzyja to rozwojowi pozytywnych relacji między uczniami) oraz objąć pomocą i wsparciem osobę doświadczającą przemocy, jak i wesprzeć sprawcę w procesie zastępowania agresji zachowaniami pożądanymi (Czemierowska-Koruba, 2015).

W przypadku świadków przemocy, to oni również ponoszą negatywne konsekwencje pozostawania w tej roli. Nie reagując na przemoc uczą się bierności i mają trudności                                   w rozwiązywaniu innych trudnych sytuacji życiowych. W dorosłości mogą odczuwać obniżone poczucie odpowiedzialności i trudności we współpracy np. w środowisku pracy. Poza tym świadkowie przemocy mogą doświadczać mieszanych uczuć  i wielu wątpliwości w związku                         z wydarzeniami, które obserwowali (Czemierowska-Koruba, 2015). Dlatego nie wolno zapomnieć, by również i ich objąć stosowną pomocą. Ważne jest, by stworzyć dziecku bezpieczne warunki do tego, by zechciało się z nami podzielić swoimi doświadczeniami. Im więc lepszą będziemy mieć                  z nim relację, tym chętniej przestanie ono ukrywać sprawcę przemocy i tym samym przerwie cykl przemocy oraz będzie gotowe do tego, by o siebie zadbać.

Na koniec warto zauważyć, że każdy z nas będąc świadkiem przemocy ma moralny obowiązek zgłosić ten fakt właściwym instytucjom (np. szkole jeśli czyn dotyczy jej uczniów, policji, instytucji pomocy społecznej). Ujawnienie przemocy stanowi bowiem podstawę do tego, by przerwać jej cykl i udzielić pomocy wszystkim zaangażowanym w nią osobom.

Magdalena Gałkowska-Kuźmin

Psycholog

Bibliografia:

Czemierowska-Koruba, E. (2015). Agresja i przemoc w szkole, czyli co powinniśmy wiedzieć, by            skutecznie działać. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Dambach, K.E. (2003). Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej?